Koper is een spoorelement dat belangrijk is voor het goed functioneren van het lichaam. Het geeft stevigheid aan botten, pezen en bloedvaten en is dus belangrijk voor een goede ontwikkeling. Maar welke verschijnselen kun je verwachten bij een (mogelijke) koperovermaat? 

‘Koper geeft haar kleur en structuur en draagt bij aan goede vruchtbaarheid. En heel belangrijk is dat koper bijdraagt aan een goede weerstand’, vertelt GD-rundveedierenarts Sanne Carp-van Dijken. ‘Naast risico’s als gevolg van een kopertekort in het rantsoen zijn er ook nadelige effecten van te veel koper in het lichaam. Deze nadelige effecten van een overmaat treden bij koper sneller op dan bij de meeste andere spoorelementen.’ 

Koperstapeling

Als er te veel koper wordt verstrekt, kan kopervergiftiging ontstaan. ‘Hierbij maken we een verschil tussen chronische en acute kopervergiftiging’, legt Sanne uit. ‘Bij een acute kopervergiftiging krijgt een dier binnen korte tijd te veel koper binnen, met acute sterfte en bloedwateren als gevolg. Bij een chronische kopervergiftiging krijgt een dier gedurende langere tijd te veel koper binnen, waardoor koper zich in de lever ophoopt en de uitscheidingscapaciteit via de gal wordt overschreden; dit noemen we ook wel koperstapeling.’

Koperstapeling kan leiden tot kopervergiftiging als de leverfunctie erdoor wordt benadeeld en uiteindelijk kunnen dieren net als bij acute kopervergiftiging sterven. Het gehalte waarbij dit optreedt, wisselt per dier. Onderzoek van leverweefsel (verkregen via leverbiopten of sectie) kan in dergelijk geval de oorzaak uitwijzen.

Schade aan de lever

In de lever worden koperreserves opgeslagen om periodes van lage voorzieningen te kunnen overbruggen. Bij een te ruime kopervoorziening wordt er meer koper in de lever gestapeld dan nodig is.

Op den duur kan dit een negatief effect hebben op de leverfunctie. De lever komt na koperstapeling op een kritisch punt, namelijk waarop het koper niet meer gebonden kan worden. ‘Vrij koper kan schade veroorzaken aan de levercellen’, zegt Sanne. ‘Dit kan zich uiten in een verminderde weerstand, waardoor deze koeien extra gevoelig zijn voor infecties. De schade aan de lever veroorzaakt door de overmaat aan koper leidt tot een verhoogde concentratie aan leverenzymen in het bloed.’

Hemolytische crisis door stress

Er zijn ook andere oorzaken van leverschade zoals leververvetting, leverbot, opname van giftige planten en schimmels. Als koperstapeling leidt tot kopervergiftiging, dan worden rode bloedcellen naast levercellen ook beschadigd. Dat leidt tot verminderde zuurstofopname en uiteindelijk tot grote afbraak van deze beschadigde rode bloedcellen, ook wel hemolytische crisis genoemd.

Duidelijk zichtbare verschijnselen van chronische kopervergiftiging treden dus pas op als er sprake is van een hemolytische crisis. Stress kan het ontstaan van een hemolytische crisis bevorderen. Stress in de droogstand of bij overgang naar lactatie, als gevolg van rantsoen- en groepswisseling, kan bij koeien risicovol zijn. 

Inzicht in de koperopname 

Als melkveehouder kunt u op een laagdrempelige manier inzicht krijgen in de actuele koperopname van het koppel via het tankmelkonderzoek ‘de Mineralencheck’. De koperconcentratie in tankmelk geeft een indicatie van de voorziening op korte termijn (circa één week) op koppelniveau.

Als u wilt onderzoeken hoeveel koper koeien hebben opgeslagen in de lever, dan kan dit het meest betrouwbaar worden vastgesteld door middel van leverbiopten.